De opkomst en ondergang van de Nederlandse kraakbeweging

.

   

Het ontstaan van de kraakbeweging

 De eerste georganiseerde kraakacties in Nederland vinden plaats in 1964. In het Amsterdamse studentenblad “Propria Cures” verschijnt een artikel onder de kop ‘’Red een pandje’’ waarin wordt bericht over de sanering van de wijk Kattenburg. De gehele wijk moet tegen de vlakte. De woningen zijn "onbewoonbaar verklaard". Maar het slopen van de wijk laat nog jaren op zich wachten en een verslaggever van het blad zag destijds hoe de net door de oorspronkelijke bewoners verlaten huizen door een ploeg gemeentearbeiders opzettelijk onbewoonbaar worden gemaakt. Hij noemt dit ‘’legaal vandalisme’’ en stelt dat honderden studenten nog jarenlang op Kattenburg zouden kunnen wonen.  Hij roept studenten op om mee te doen aan het ‘’onverklaarbaar bewoond pandverbeuren’’.

De ergernis over de woningnood wordt vergroot doordat er in en rondom het centrum goed bewoonbare huizen en gebouwen jarenlang leegstaan. De volgende fase is het "witte huizenplan" van de Provobeweging uit 1966. Woningzoekenden worden opgeroepen om leegstaande huizen te bezetten. Deurposten van leegstaande huizen worden witgeverfd om aan te geven dat iedereen die in woningnood zit, erin mag trekken. Het destijds leegstaand paleis op de Dam wordt tot symbool van de Woningnood uitgeroepen.

In 1968 ontstaat er grote onvrede over het slopen van vele woningen in de Nieuwmarkt- en de Bethaniënbuurt. De gemeente Amsterdam plande hier een metrolijn waardoor de huizenblokken met de grond gelijk gemaakt moesten worden.
Twee ex-provo's (Rob Stolk en Lou van Nimwegen) begonnen in de Brethaniënbuurt het Geïllustreerd Brethaniënnieuws. Een (aanvankelijk met subsidie van de Gemeente Amsterdam gefinancierd) nieuwsblad over de saneringsplannen in de buurt, dat al snel een hardere toon begon aan te slaan. Ze deed verslag van de eerste kraakacties in de buurt.
In januari 1969 bezette Rob Stolk voor een uit Suriname geëmigreerd gezin een huis aan de Oudezijds Achterburgwal. Het pand was echter bewoond en de politie greep snel in. Het geheel wordt als een mislukte inbraak gezien, en sindsdien heet het bezetten van huizen 'kraken' (naar het kraken van een kluis, ook inbraak). Naar aanleiding van deze mislukte actie werd het 'Koöperatief Woningburo De Kraker (doet het steeds vaker)' opgericht. Het zou garant staan voor 'veel publiciteit en enerverend leven'. Als alternatief wordt 'Woningburo De Koevoet (weet hoe het moet)' opgericht die als doel heeft de individuele kraker, zonder publiciteit, aan een woning te helpen.

Het krakers-symbool

 De kraakbeweging krijgt zijn definitieve vorm in 1975 in Amsterdam, wanneer een aantal actiegroepen die zich onafhankelijk van elkaar bezighouden met woningnood en kraken, met elkaar gaan samenwerken. De reden van hun samenwerking heeft te maken met de dreiging van de eerste grootschalige ontruimingen in de Nieuwmarktbuurt.
In de nieuwmarktbuurt werden voor het eerst op grote schaal panden bezet door krakers.
De gemeente had grote bouwplannen om de stad te vernieuwen, waardoor een groot historisch gedeelte van de stad tegen de vlakte moest. Het ging hier vooral om de aanleg van een nieuwe metrolijn. Voor de eerste keer steunden buurtbewoners en krakers elkaar hier om de plannen voor de buurt te veranderen. Zij konden de metro niet tegenhouden, maar wisten de herinrichting van de buurt wel sterk te beïnvloeden: de aanleg van een geplande vierbaansweg werd tegenhouden, er werden meer gebouwen behouden. Dit was de eerste grote geslaagde actie van de kraakbeweging.

De kraakbeweging groeide door en kreeg steeds meer leden. In 1980 kwam het tot een tweesprong. Met veel geweld werd een pand aan de Vondelstraat tweemaal gekraakt en daarna ontruimd.

Rellende krakers in de Vondelstraat, Amsterdam 1980

Hier zien we al de eerste vormen van gezichtsbedekking

De politie zette uit armoede zelfs tanks in om door de barricades te komen. De inzet van tanks tegen de eigen bevolking samen met de vermindering van woningnood zorgde ervoor dat er sympathie ontstond bij de Nederlandse bevolking voor het kraken.

Opruiming van barricades door tanks bij de krakersrellen in de Amsterdamse Vondelstraat, op 3 maart 1980. (Foto Spaarnestad Photo/ANP)

De hele actie zorgde er wel voor dat tijdens de kroning van koningin Beatrix op 30 april 1980 erg veel politie aanwezig is. De kraakbeweging ageert daartegen, en met de leus “Geen woning, geen kroning” wordt verzet aangekondigd. Tijdens de inhuldiging van Koningin Beatrix waren de straten van Amsterdam niet het toneel van het volksfeest waar de organisatoren op hadden gehoopt. Onder de leus 'Geen woning, geen kroning!' gingen krakers, autonomen en andere radicale jongeren de straat op met verschillende doelen: een deel protesteerde tegen de woningnood, anderen waren van plan de kroning te verstoren. De aanwezigheid van F-sidesupporters van Ajax moet vooral in de verwachte rellen en niet-republikeinse sympathie van deze groep gezocht worden. De dag eindigde in grote rellen er ontstond een ware veldslag tussen politie en (sympathisanten van) de kraakbeweging. Veel mensen vinden dit te ver gaan, en een aantal vertrekt daarom uit de krakerscène.

Het kroningsoproer' of de kroningsrellen van 30 april 1980 is / zijn een van de grootste ordeverstoringen of rellen in de Nederlandse geschiedenis in vredestijd

De kraakbeweging na de jaren ‘80

Sinds de grote acties van de jaren tachtig is de kraakbeweging steeds minder bekend geworden. Na 1982 begint het aantal kraakpanden te dalen. Ook heeft de komst van de Leegstandswet in de jaren ’80 ervoor gezorgd dat eigenaren van vastgoed een termijn van een jaar zou worden gegund om er een bestemming voor te vinden. Dit betekende een einde aan een tijdperk waarbij het mogelijk was om massaal panden te kraken.

Door de interne conflicten en de verdergaande radicalisering van delen van de beweging, zakt de kraakbeweging in. In 1988 woedde in Amsterdam bijvoorbeeld een strijd tussen de Politieke Vleugel van de Kraakbeweging (PVK) en hun tegenstanders. De PVK schrok niet terug voor gijzeling, intimidatie – bijvoorbeeld met een stroomschokapparaat – en mishandeling. Ook tegenstanders lieten zich niet onbetuigd: PVK-leider Theo van der Giessen werd het ziekenhuis in geslagen.

In 1990 werd naast het Groningse krakersbolwerk in het Wolters Noordhoff Complex het lichaam van de 22-jarige kraker Marco Lupi aangetroffen. Volgens zijn mede-krakers had de Italiaan zelfmoord gepleegd. Uit sectie bleek dat hij door 'massaal geweld' om het leven was gebracht. De zaak leidde niet tot een veroordeling. Ook niet toen een 'cold case team' in 1998 opnieuw onderzoek deed.

Een ruk naar extreem links

Het meeste geweld richt zich echter op doelen buiten het krakersmilieu. De kraakbeweging is van oudsher verweven met groeperingen die de samenleving door middel van geweld willen veranderen, zoals in de begintijd RaRa, Onkruit en het Dierenbevrijdingsfront. Later werden dit voornamelijk de Antifa (nu “Anti Fascistische Aktie” of “AFA”), Doorbraak (ook bekend als De Fabel Van De Illegaal), CJB, IS (Internationale Socialisten) Offensief, Respect Voor Dieren en allerlei anarchistische groeperingen.

Krakers stellen zich vermomd en militant op en zijn bereid te vechten voor hun idealen

Het boek “Een voet tussen de deur: geschiedenis van de kraakbeweging 1964-1999” van Eric Duivenvoorden – in de jaren tachtig zelf actief kraker – stelt onomwonden dat de terreurgroep RaRa zijn wortels heeft in de Amsterdamse kraakbeweging. De acht RaRa-verdachten die justitie tevergeefs voor de rechter heeft gebracht, werden gearresteerd in Amsterdamse kraakpanden. Zeven van de acht verdachten werden in 1988 bij gebrek aan bewijs vrijgesproken. De achtste wordt door een procedurefout in hoger beroep vrijgesproken.

In een aantal kraakpanden vinden net als in de begintijd regelmatig culturele activiteiten als exposities en filmvertoningen plaats. Ook zijn er soms eetcafés of volkskeukens (vaak vegetarisch of veganistisch), weggeefwinkels of illegale radiostations in gevestigd. Ook bieden de kraakpanden ruimtes aan beginnende kunstenaars, filmmakers en muzikanten. Omdat deze ruimte vaak schaars en duur is, is dit zeer gewild onder deze groep mensen. Kenmerk van al deze activiteiten is dat de plegers zich ermee afzetten tegen de heersende cultuur, tegen de in hun ogen “consumptiemaatschappij”.

Alhoewel de grote meerderheid onder de 30 jaar oud is,
zijn er nog een aantal oude, verstokte krakers.

Ter verspreiding en ondersteuning van de tegencultuur worden er op sommige plaatsen ook cursussen gegeven voor beginnende en aanstaande krakers, het zogenaamde kraakspreekuur (soms KSU genoemd). Ervaren krakers die weten hoe ze met de politie moeten omgaan om ervoor te zorgen dat alles duidelijk voor iedereen verloopt, verschaffen informatie, juridische tips en praktische ondersteuning aan de nieuwelingen. De meeste organisatoren van kraakspreekuren helpen ook met de kraak zelf. Extreem linkse organisaties als de “Arrestantensteungroep” bereiden krakers tot in detail voor op hun “strijd”, net als de radicaal-linkse website linksehulp.nl.
Waar er in de jaren 80 voornamelijk actie werd gevoerd tegen kernenergie, zien we in de jaren 90 een sterke verschuiving naar het antiracisme, het antifascisme, het anti-globalisme, de strijd voor dierenrechten, het behoud van drugs en de strijd voor homorechten.
 

Demonstratie op 1 oktober 2010 in Amsterdam tegen het kraakverbod welke volledig escaleerde

Met deze verschuiving zien we steeds meer krakers op radicaal-linkse demonstraties en veranderen ook veel kraakpanden van uiterlijk en samenstelling.
We zien de culturele activiteiten in de kraakpanden steeds sterker een politiek karakter aannemen. Zo worden er lezingen gehouden over politieke vijanden, vinden er filmvertoningen plaats over de politieke strijd tegen “het systeem”, fungeren de panden vaak als verzamelplek voor demonstraties/protesten en wordt er regelmatig vergaderd over hun politieke strijd. Ook de socialistische en communistische 1 mei viering vindt jaarlijks plaats in meerdere kraakpanden.

De gewelddadige aanslag in Kedichem

Deze samensmelting van extreem links en de kraakbeweging is echter geen nieuw concept. Zo is extreem links vanaf het begin van de krakerscène regelmatig gespot bij kraakacties, demonstraties, protesten en zelfs aanslagen.
De bekendste aanslag is zonder meer de aanslag in Kedichem (29-03-1986) waarbij een grote hoeveelheid antifascisten het hotel Cosmopolite aanvielen met rookbommen en uiteindelijk het hele hotel in de brand staken. Deze aanval kostte Wil Schuurman (de toenmalige secretaresse en latere partner van Hans Janmaat) haar been toen ze gewond raakte bij een sprong uit de eerste verdieping van het brandende hotel. Ook zijn ze indirect verantwoordelijk voor de dood van de hoteleigenaar, Dhr. In den Eng, die omkwam bij de sloopwerkzaamheden van het uitgebrande hotel.

Deze gewelddadige aanslag was volledig gepland vanuit het bekende krakersbolwerk Vrankrijk in Amsterdam. Extreem linkse activist Jack van Lieshout legt uit: “Er was een staande bijeenkomst geweest in krakersbolwerk Vrankrijk, dat herinner ik me nog goed. Daar was het plan opgevat om actie te voeren tegen een verzoeningsbijeenkomst van de oude Centrumpartij en de CD van Janmaat. Zo’n fusie zou extreem rechts nog groter maken was onze angst. Die bijeenkomst diende verstoord te worden, maar hoe werd niet duidelijk.: Via informanten binnen de CP werd al snel duidelijk dat het de zaterdag voor Pasen 1986 zou gaan gebeuren.”

Buitenaanzicht Vrankrijk in Amsterdam

Gebivakkeerde krakers op het dak van krakersbolwerk Vrankrijk

De verzamelplek voor de aanslag was een oud gekraakt ziekenhuis in Utrecht, waar die ochtend al om 9 uur zo’n 300 actievoerders uit het hele land zich klaarmaakten voor de aanval in Kedichem. Daar was het vooral wachten en de tijd doden met bier drinken.

De dag eindigde in hetzelfde kraakcafé  in utrecht, waar de groep aanvallers naar terugkeerden.

Niet veel later kwam er een persverklaring in het nieuws van de “Radikale Anti-Fascisten” (RAF), die suggereerden dat zij dat de zaak hadden georganiseerd. De zinsnede hieruit “dat de gebeurtenissen in Kedichem voor herhaling vatbaar zijn” zou betekenen dat men niet zou terugschrikken opnieuw zwaargewonden te maken bij de strijd tegen het “fascisme”. Het schokkende aan deze verklaring was dat de ‘organisatoren’ niet terugschrokken voor het erkennen van het toegebrachte leed en daarmee suggereerden dat zij de paniek vooraf gepland hadden.

Drs. Hans Janmaat na de aanslag op hotel “Cosmopolite” in Kedichem

Een verdere samensmelting met georganiseerde radicaal linkse groeperingen

Naast de eerdere samensmelting van krakers met dierenactivisten en autonome anarchisten/antifascisten, zien we in de jaren ’90 en na de eeuwwisseling een steeds sterker organisatorisch verband ontstaan. Dit komt voornamelijk door de nesteling van groepen als de Antifa (nu “Anti Fascistische Aktie” of “AFA”), IS (Internationale Socialisten) en een betere samenwerking van de verschillende kleinere groepjes anarchisten, communisten, socialisten en uiteraard de autonomen.

Het is daarom ook geen verrassing dat meerdere woordvoerders van de gevaarlijke AFA (waar de AIVD inmiddels meerdere keren voor gewaarschuwd heeft) uit de kraakbeweging voortkomen.Een goed voorbeeld van één van deze woordvoerders die tevens bekend  is uit de kraakbeweging is Jop Polak.

Amsterdamse kraker Jop Polak bij EenVandaag als woordvoerder van de AFA in 2010

Hier zien we hem samen met andere antifascisten in actie op de Dam te Amsterdam

Nu de grenzen vervaagd zijn is de kraakbeweging duidelijk verhard. Er wordt meer verzet geboden bij ontruimingen (waarbij er ook meer wapens in beslag worden genomen), er wordt vaker actie gevoerd door de krakers en de harde kern heeft zich uitgebreid.

De invoering van het kraakverbod

In 2003 deed CDA-Tweede Kamerlid Jan ten Hoopen een voorstel om kraken illegaal te maken. Drie jaar later maakten de ministers Sybilla Dekker (Volkshuisvesting) en Piet Hein Donner (Justitie) kenbaar van plan te zijn om kraken strafbaar te stellen. Ze wilden in de zomer een wetsvoorstel rond hebben. Argumenten om kraken te verbieden zijn het ontlasten van de politie en het respecteren van het eigendomsrecht. Toenmalig minister Alexander Pechtold (Grotestedenbeleid) en wethouders van de vier grootste steden uitten kritiek op het plan.

Doordat artikel 429 Sexies de kraakwetgeving in Nederland krakers beschermt, treffen agenten bij ontruimingen steeds vaker grote groepen buitenlandse krakers. Zo bij de ontruiming van enkele panden in Amsterdam eind mei 2008. In februari 2009 werd er een initiatiefwetsvoorstel voor een kraakverbod ingediend door het CDA, de ChristenUnie en de VVD.

Op 15 oktober 2009 heeft de Tweede Kamer, na jarenlange afweging en discussie, uiteindelijk een door de Kamerleden Jan ten Hoopen (CDA), Arie Slob (CU) en Brigitte van der Burg (VVD) ingediend initiatief wetsvoorstel (een anti-kraakwet) aangenomen.

Wat volgde, waren meerdere demonstraties vanuit de kraakbeweging, zoals verwacht met onder andere antifascisten, communisten en anarchisten onder de betogers. Ook bekende antifascist, voetballer en kraker Oleguer Presas Renom liep tussen de demonstranten. Meerdere van deze demonstraties zijn volledig geëscaleerd en moesten vaker gestopt worden door de ME.

Het pand aan de Spuistraat te Amsterdam werd hier demonstratief illegaal gekraakt op de demonstratie op 1 oktober 2010

Deze kraker uit de Weggeefwinkel in Breda trekt in de uitzending van 1 oktober 2010 de vergelijking van De Kraakbeweging met Het Verzet uit de Tweede Wereldoorlog, een zeer ongepaste vergelijking waarbij hij zich duidelijk in de slachtofferrol plaatst

Conclusie

Wij van de ORS zijn ervan overtuigd dat het kraakverbod de radicalisering van de kraakbeweging zal beperken en niet zal zorgen voor meer problemen. Het is echter noodzaak dat de burgemeesters deze nieuwe wet niet links laten liggen -zoals nu vaker gebeurd- omdat men bang is voor rellen. Onderzoek wijst echter uit dat het niet aanpakken van criminele activiteiten juist zorgt voor meer problemen op de lange duur. Één van de belangrijkste motivaties van de kraakbeweging om te een pand te kraken, is leegstand welke nu –net als kraken- wordt aangepakt.